Kolegiata Świętej Trójcy

Kolegiata Świętej Trójcy w Wejherowie to jedno z tych miejsc, które nadają miastu charakteru i głębi, a przy kolejnych wizytach odkrywają zupełnie nowe szczegóły i warstwy historii. To świątynia, która wyrasta wprost z założycielskiej legendy Wejherowa, z obietnicy złożonej przez Jakuba Wejhera po cudownym ocaleniu podczas kampanii smoleńskiej i od samego początku była sercem rodzącego się miasta. Z zewnątrz przyciąga barokową bryłą i charakterystyczną wieżą, od środka zachwyca światłem wpadającym przez witraże, rokokowym wystrojem i spokojem, który jakby zatrzymał się tu w czasie. To miejsce, gdzie historia Rzeczypospolitej, losy kaszubskiego rodu fundatorów i codzienne życie współczesnego Wejherowa przenikają się bardzo namacalnie.

Historia kolegiaty

Ślubowanie Jakuba Wejhera i pierwszy kościół

Historia kolegiaty zaczyna się od dramatycznego epizodu z życia Jakuba Wejhera – podczas kampanii smoleńskiej w latach 1632–1634 przyszły założyciel miasta został przysypany gruzem pod twierdzą Biała i w obliczu śmierci ślubował wybudowanie kościoła pod wezwaniem Świętej Trójcy, jeśli uda mu się ocaleć. Obietnicy dotrzymał – w 1643 roku stanął tu pierwszy kościół, jeszcze drewniany, konstrukcji szkieletowej, wówczas na dziewiczym, niezamieszkanym terenie późniejszego Wejherowa. Świątynia była początkowo związana również z franciszkanami i nosiła podwójne wezwanie Świętej Trójcy i św. Franciszka, co pokazuje, jak silnie już wtedy wpisywała się w rodzący się ośrodek pielgrzymkowy na Kaszubach. Wokół pierwszego kościoła rozwinęła się osada Wejherowska Wola, a nadanie jej praw miejskich w 1650 roku przypieczętowało przemianę tego miejsca w pełnoprawne miasto Wejherowo. Dawny, drewniany budynek nie przetrwał wieków, ale pamięć o nim wciąż pobrzmiewa w lokalnych opowieściach i w układzie najstarszej części parafialnego terenu.

Barokowa przebudowa i fundacja Przebendowskich

W połowie XVIII wieku świątynia zyskała nową, murowaną formę, która w zasadniczym zarysie widoczna jest do dziś. W latach 1754–1755 hrabia Piotr Przebendowski ufundował nowy kościół z cegły, utrzymany w barokowym stylu, zastępując wcześniejszą konstrukcję drewnianą i nadając budowli bardziej reprezentacyjny charakter godny rozwijającego się miasta. Nowa świątynia otrzymała rokokowy wystrój, którego elementy – ołtarze, ambona, chrzcielnica czy dekoracje sztukatorskie – w dużej części zachowały się do dziś, co nadaje wnętrzu wyjątkowo spójny, osiemnastowieczny charakter. Pod posadzką nowego kościoła pozostawiono fundamenty pierwszej świątyni oraz kryptę, w której przez kolejne dziesięciolecia chowano proboszczów parafii, tworząc swoistą, ukrytą „kronikę” duchowych gospodarzy tego miejsca. W świadomości mieszkańców to właśnie fundacja Przebendowskich uczyniła kościół nie tylko miejscem kultu, lecz także symbolem prestiżu i znaczenia Wejherowa w regionie.

Rozbudowy w XX wieku i status kolegiaty

Na przełomie XIX i XX wieku świątynia przestała wystarczać dynamicznie rosnącej parafii, dlatego w latach 1927–1929 dokonano dużej rozbudowy, która znacząco zmieniła bryłę kościoła. Dobudowano transept z kruchtami oraz trójbocznie zamknięte prezbiterium od południa, przez co budowla nabrała eklektycznego charakteru, łącząc barokowy korpus północny z nowszą, masywną częścią południową. Mimo tych zmian udało się zachować historyczny charakter dawnej części oraz wiele elementów wyposażenia z XVIII wieku, dzięki czemu wnętrze tworzy fascynujący dialog epok. Parafia Świętej Trójcy, erygowana formalnie w 1650 roku, z czasem zyskała rangę kolegiaty, co podkreśliło jej znaczenie w strukturze kościelnej regionu i nadało dodatkowy splendor świątyni w centrum Wejherowa.

Architektura zewnętrzna

Barokowa wieża i północna fasada

Patrząc na kolegiatę od strony rynku, od razu zwraca się uwagę na charakterystyczną, osadzoną od północy wieżę o kwadratowym rzucie, zwieńczoną barokowym hełmem obitym blachą. To ona wyznacza sylwetę kościoła w panoramie miasta i stanowi jeden z najbardziej rozpoznawalnych punktów orientacyjnych w tej części Wejherowa. Poniżej wieży znajduje się trójdzielna kruchta o zróżnicowanej bryle, nakryta osobnymi, blaszanymi daszkami, co dodaje całości lekkości i sprawia wrażenie, jakby poszczególne części świątyni „doklejały się” do starszego trzonu budowli. Nad kruchtą w północnej elewacji umieszczono nisze z rzeźbami świętych Piotra i Pawła – dziś podziwia się ich kopie, podczas gdy oryginalne polichromowane figury przeniesiono do wnętrza dla lepszej ochrony. Elewację zdobi boniowanie na narożach, biegnący wzdłuż ścian fryz opaskowy oraz profilowany gzyms, które podkreślają barokowy rodowód tej części kościoła.

Eklektyczna bryła i zachodni mur cmentarny

Obchodząc kościół dookoła, widać wyraźnie, że jego bryła składa się z dwóch części: skromniejszej, barokowej od północy oraz bardziej monumentalnej, XX‑wiecznej rozbudowy od południa. Transept z kruchtami i trójbocznym prezbiterium nadaje kościołowi formę zbliżoną do krzyża, co w zestawieniu z historycznym korpusem tworzy bardzo ciekawy, nieco eklektyczny, ale harmonijny układ. Z zachodniej strony przylega do świątyni kaplica, stanowiąca odrębny akcent architektoniczny i domykająca kompozycję od tej strony placu. Szczególną uwagę przyciąga zachowany fragment dawnego muru cmentarnego – dziś to jedynie zachodni odcinek, biegnący równolegle do elewacji, z rzędem głębokich wnęk zamkniętych łukiem odcinkowym i prostą bramą wejściową. Ceglany mur kryty jest pulpitowym dachem z dachówki holenderki i mimo późniejszych tynkowań wciąż zdradza swoją siedemnastowieczną proweniencję, przypominając o tym, że dawniej wokół świątyni rozciągał się cmentarz parafialny.

Wnętrze kolegiaty

Ołtarze, ambona i chrzcielnica

Po przekroczeniu progu kolegiaty uwagę od razu przyciąga bogaty, późnobarokowy wystrój – szczególnie ołtarz główny i boczne, których kompozycje pełne są rzeźbionych kolumn, aniołów oraz złoconych ornamentów. Całość utrzymana jest w ciepłej kolorystyce, w której złoto przeplata się z bielą i ciemniejszymi elementami drewnianymi, tworząc niezwykle przytulną, a jednocześnie podniosłą atmosferę. Rokokowa ambona wyróżnia się finezyjnymi, kręconymi liniami i detalami, które z bliska można oglądać bez końca – od drobnych motywów roślinnych po postacie ewangelistów. Nieopodal znajduje się dekoracyjna chrzcielnica, również rokokowa, która przez stulecia stała się świadkiem niezliczonej liczby chrztów mieszkańców Wejherowa i okolicznych wsi. Wrażenie robi także mosiężny, ręcznie kuty żyrandol z XVIII wieku, zakończony orłem polskim – detal, który doskonale łączy sakralną funkcję wnętrza z mocnym akcentem historyczno‑patriotycznym.

Witraże, obrazy i dzieła sztuki

Światło odgrywa w kolegiacie ogromną rolę – jest filtrowane przez barwne witraże, które nadają wnętrzu charakteru zmieniającego się wraz z porą dnia. Witraże w południowej części świątyni wykonano w Quedlinburgu, natomiast te w prezbiterium powstały według projektu profesora Wacława Szczeblewskiego z Gdyni, łącząc tradycyjną tematykę religijną z nowocześniejszą wrażliwością artystyczną. Jednym z najcenniejszych dzieł jest obraz Ukrzyżowania z 1629 roku, wywodzący się ze szkoły Rubensa, który wprowadza do wnętrza oddech wielkiej, europejskiej sztuki i pokazuje, jak wysoką rangę miała ta parafia już w dawnych wiekach. Wrażenie robią także obrazy i rzeźby rozproszone po bocznych ołtarzach oraz przy filarach, wiele z nich związanych z lokalnym kultem i historią kaszubskiej pobożności. Delikatny półmrok w połączeniu z kolorowymi plamami światła na ścianach sprawia, że spacer po wnętrzu bardziej przypomina powolne odkrywanie galerii sztuki niż zwykłe zwiedzanie kościoła.

Krypty i pamięć o proboszczach

Pod obecną posadzką kolegiaty zachowały się w znacznym stopniu fundamenty pierwotnego kościoła oraz krypta, przygotowana dla 14 proboszczów parafii. Sam fakt istnienia takiego miejsca pod stopami odwiedzających dodaje świątyni dodatkowej głębi – ma się świadomość, że w murach tej budowli zapisane są losy kilku stuleci lokalnej wspólnoty. Choć na co dzień krypt nie zwiedza się jak klasycznej atrakcji turystycznej, ich historia obecna jest w opowieściach przewodników i parafian, a pamięć o dawnych duszpasterzach podtrzymują liczne tablice pamiątkowe we wnętrzu kościoła. To dzięki nim kolejne pokolenia mogą śledzić, jak zmieniała się parafia i jak bardzo kolegiata była zakorzeniona w dziejach miasta, od czasów założyciela aż po współczesność.

Kolegiata w życiu miasta

Parafia i codzienna liturgia

Parafia Świętej Trójcy, z siedzibą przy ulicy Kościuszki 2, funkcjonuje nieprzerwanie od 1650 roku i nadal jest ważnym centrum życia religijnego w Wejherowie. W niedziele i święta odprawianych jest tu kilka mszy świętych, z czego jedna ma charakter głównej sumy parafialnej, a inne dostosowane są do dzieci, młodzieży czy rodzin, co pokazuje, jak szerokie jest spektrum odbiorców tej wspólnoty. W dni powszednie porządek nabożeństw pozwala zarówno mieszkańcom, jak i gościom włączyć wizytę w kolegiacie w rytm codziennych zajęć – poranne i wieczorne msze dają szansę na chwilę zatrzymania w biegu dnia. Wnętrze świątyni żyje także regularnymi nabożeństwami okresowymi: różańcem, drogą krzyżową czy adoracją, które dodatkowo podkreślają jej rolę duchowego serca miasta.

Uroczystości, koncerty i tradycje

Kolegiata jest również sceną wielu ważnych wydarzeń ponadparafialnych – od miejskich uroczystości patriotycznych po koncerty organowe i kameralne, które przyciągają melomanów z całego regionu. Barokowe wnętrze i dobra akustyka sprawiają, że muzyka rozbrzmiewająca pod sklepieniami nabiera tu szczególnej mocy, a wieczorne koncerty potrafią całkowicie odmienić odbiór przestrzeni znanej z codziennych nabożeństw. Świątynia silnie związana jest z kalwaryjską tradycją Wejherowa – udział parafii w organizacji odpustów, procesji i pielgrzymek tworzy nierozerwalne połączenie między kolegiatą a kaplicami na okolicznych wzgórzach. Wspomnienie dawnych fundatorów, coroczne rocznice i jubileusze parafii dodatkowo wzmacniają poczucie ciągłości, która tu szczególnie mocno jest odczuwalna.

Informacje praktyczne dla odwiedzających

Kolegiata Świętej Trójcy znajduje się w ścisłym centrum Wejherowa, przy ul. Kościuszki 2, w południowo‑zachodnim narożniku rynku, dzięki czemu łatwo tu trafić podczas spaceru po starówce lub po wyjściu z pobliskiego dworca kolejowego i przystanków autobusowych. Dojazd samochodem jest wygodny – w okolicy znajdują się miejskie parkingi, z których w kilka minut pieszo dociera się pod kościelną wieżę. Wejście do świątyni jest bezpłatne, ale warto pamiętać o zachowaniu zasad odpowiedniego stroju i ciszy, ponieważ jest to czynne miejsce kultu z regularnie odprawianymi nabożeństwami. Aktualny porządek mszy świętych i nabożeństw publikowany jest na stronie parafii, zwykle obejmuje kilka mszy niedzielnych oraz poranne i wieczorne liturgie w dni powszednie, co pozwala zaplanować zwiedzanie tak, by nie kolidowało z najważniejszymi celebracjami. Zwiedzanie wnętrza poza mszami możliwe jest zazwyczaj w ciągu dnia, w godzinach otwarcia kościoła; w przypadku grup zorganizowanych najlepiej wcześniejszy kontakt z kancelarią parafialną, aby ustalić dogodne terminy i ewentualne oprowadzanie. W pobliżu kolegiaty znajduje się rynek z licznymi kawiarniami i punktami gastronomicznymi, co sprzyja połączeniu wizyty w świątyni z dłuższym spacerem po historycznym centrum Wejherowa.

Podsumowanie

Kolegiata Świętej Trójcy w Wejherowie to znacznie więcej niż zabytkowy kościół w centrum miasta – to przestrzeń, w której jak w soczewce skupiają się dzieje fundatorów, rozwój miejskiej wspólnoty oraz współczesne życie religijne i kulturalne. Barokowa bryła, rokokowe wnętrze, cenne dzieła sztuki i klimat starej parafii tworzą razem miejsce o wyjątkowej sile oddziaływania, zarówno na miłośników architektury i historii, jak i na osoby szukające chwili wyciszenia. Wpisana w tkankę rynku i powiązana z kalwaryjną tradycją miasta, kolegiata pozostaje jednym z kluczowych punktów każdej wyprawy do Wejherowa, a zarazem znakiem rozpoznawczym całego regionu kaszubskiego. Nawet po wyjściu z kościoła, długo jeszcze w pamięci pozostaje obraz witrażowego światła, dźwięk dzwonów i świadomość, że pod stopami, w fundamentach świątyni, zapisane są cztery stulecia miejskiej historii.